Në shumë zona të Shqipërisë, Kosovës dhe trojeve të tjera shqiptare, ende mbijetojnë fjalë që janë pjesë e gjallë e përditshmërisë — por që mungojnë në fjalorët online. Janë fjalë që përçojnë mënyra jetese, shprehi të brezave dhe ngjyra të gjuhës së folur, por që shpesh nuk arrijnë të dokumentohen në botimet zyrtare. Hulumtimi ynë gjeti se disa prej tyre janë përmendur në studime gjuhësore të vjetra, ndërsa të tjera ekzistojnë vetëm “në gojë të popullit”.

Fjalë me dokumentim gjuhësor

Pepellashkë / Pepellashka – përdoret në juglindje të Shqipërisë për “dorezë ose mbajtëse tave”, zakonisht në kontekstin e kuzhinës shtëpiake. Fjala gjendet në studimin Das slavische Lehngut im Albanischen të albanologut Xhelal Ylli, ku renditet ndër huazimet e vjetra sllave në shqipe dhe përmendet si shembull i leksikut krahinor. (Shqipja dhe gjuhët e Ballkanit, Konferencë shkencore, ASHAK)

Pezhishkë – kuptimi i saj si “rrjetë merimange” është i dokumentuar në disa fjalorë online si Fjale.al dhe në botime krahinore të shekullit XX. Përdoret kryesisht në jug dhe në Shqipërinë e mesme.

Babaxhan – fjalë me origjinë orientale që në shqipe ka marrë kuptimin “njeri shpirtmirë, i qetë, bujar”. Termi është i regjistruar në fjalorët standardë, por ka mbetur më shumë si element i gjuhës së folur dhe i kulturës popullore.

Lalkë / Lalë – formë përkëdhelëse që përdoret për “shok” ose “vëlla”. Dokumentohet në Wiktionary dhe në disa glosarë dialektorë jugorë.

Fjalë që nuk gjenden në fjalorë, por jetojnë në dialekte

Në terrenin gjuhësor popullor u ndeshën fjalë që nuk gjenden në fjalorë digjitalë – por janë ende të gjalla në komunikimin e përditshëm:

• Lëpitkë – përdoret në Korçë për “shapka” ose “sandale”.

• Fufu – fjalë që nënkupton një “furnellë me vajguri” në shumë zona të jugut.

• Hide / Xinxife / Kimçe / Vojca / Melqinj – variante dialektore për frutin në foto të përhapura në Kosovë dhe Shqipërinë e Mesme.

• Pezhishka (variant lokal) – përdoret në Elbasan dhe Berat si formë e fjalës “rrjetë merimange”.

Pse mungojnë në fjalorët online?

Sipas studimit të Asllan Hamiti dhe Ajten Qamilit, Dialektologjia e gjuhës shqipe, shumë fjalë dialektore janë regjistruar vetëm në fjalorë të kufizuar krahinorë, të cilët nuk janë as të digjitalizuar dhe as të shpërndarë gjerësisht. Kjo sjell një boshllëk mes gjuhës që flitet dhe asaj që shkruhet.

Edhe Isuf Bazaj, në disertacionin e tij Leksiku apelativ e onomastik në makro e mikrostrukturën e fjalorëve të shqipes, thekson se shumë njësi leksikore dialektore “nuk përfshihen në fjalorët standardë për shkak të përdorimit të kufizuar gjeografik”. Megjithatë, sipas tij, “kjo gjuhë e folur mbart shpirtin e kombit”.

Nevoja për një arkiv digjital të fjalëve lokale

Në një kohë kur gjithçka po digjitalizohet, fjalët dialektore nuk duhet të mbeten në kujtesën e brezave të moshuar apo në fletët e pluhurosura të botimeve akademike. Prandaj sugjerohet:

• Krijimi i një platforme të hapur digjitale ku qytetarët dhe studiuesit mund të kontribuojnë me fjalë të dialekteve.
• Bashkëpunim mes akademive të gjuhësisë, universiteteve dhe mediave kulturore për të krijuar një glosar të unifikuar dialektor online.
• Përdorimi i rrjeteve sociale si hapësirë bashkëpunimi për mbledhje të fjalëve që “nuk ekzistojnë” në botimet zyrtare, por që jetojnë çdo ditë në bisedat e njerëzve.

Fjala që shpëton kujtesën

Siç ka shkruar studiuesi Eric Hamp, një nga albanologët më të njohur në botë:
“Çdo fjalë shqipe është një fosil që mban brenda historinë e popullit që e ka folur.” (*Hamp, “On the position of Albanian”, 1982*)

Nëse këto fjalë nuk ruhen, humbim një pjesë të identitetit tonë. Dokumentimi i tyre nuk është vetëm një detyrë gjuhësore — por një akt kulturor e shpirtëror.

Pozitivi.org mbetet hapësirë për të ndarë këto thesare gjuhësore dhe për të sjellë zërin e dialekteve në botën digjitale.

© 2025, Pozitivi. All rights reserved.